Δυσλεξία: Όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζετε
Γράφει: Μαίρη Κάντα
Η δυσλεξία επηρεάζει την ζωή εκατομμυρίων παιδιών και ενηλίκων σε όλο τον κόσμο, με σοβαρές εκπαιδευτικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Εκδηλώνεται τα πρώτα χρόνια φοίτησης στο Δημοτικό σχολείο ως μία απροσδόκητη και ανεξήγητη μαθησιακή δυσκολία στη ανάγνωση και γραφή, σε φυσιολογικά παιδία με κανονική ή και ανώτερη ευφυία που μέχρι τότε τίποτε δεν έδειχνε ότι είχαν κάποιο πρόβλημα. Στο σημερινό κείμενο θα ασχοληθούμε με την δυσλεξία, τις αιτίες που την προκαλούν καθώς και όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζουν οι καθηγητές και οι δάσκαλοι για τα δυσλεξικά παιδιά και την ψυχολογία τους.
Ας αρχίσουμε σιγά σιγά να καταλάβουμε και να μάθουμε τι είναι ακριβώς η δυσλεξία. Η διεθνής ομοσπονδία Νευρολογίας καθορίζει την δυσλεξία ως ένα σύνδρομο που εκδηλώνεται με απροσδόκητη αποτυχία στη εκμάθηση του γραπτού λόγου, ιδιαίτερα της ανάγνωσης. Δεν εξαρτάται από την σχολική εκπαίδευση, την νοημοσύνη του παιδιού ή τις κοινωνικές και πολιτιστικές ευκαιρίες. Η δυσλεξία οφείλεται σε νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει θεμελιακές λειτουργίες της μάθησης.Πρόκειται για μια μαθησιακή δυσκολία που οφείλεται σε δυσκολίες του εγκεφάλου στο να αποθηκεύει, να επεξεργάζεται και να μεταδίδει πληροφορίες. Πιστεύεται ότι είναι μια συγγενής και αναπτυξιακή ανωμαλία του εγκεφάλου.
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η διεθνής ομοσπονδία Νευρολογίας για την δυσλεξία, έχουμε να κάνουμε με μία διαταραχή που αφορά και περιορίζεται μόνο στο γραπτό λόγο και όχι στον προφορικό. Περιορίζεται δηλαδή σε διαταραχή των δεξιοτήτων εκείνων που είναι αναγκαίες για την εκμάθηση της ανάγνωσης, της γραφής και της ορθογραφίας. Επίσης, το δεύτερο στοιχείο που προκύπτει από τον ορισμό είναι ότι η δυσλεξία είναι σύνδρομο και ως σύνδρομο δεν μπορεί παρά η διάγνωση της να στηρίζεται σε περιγραφή τυπικών χαρακτηριστικών εκδηλώσεων.
Περίπου 10% του πληθυσμού πάσχει από δυσλεξία. Το 4% παρουσιάζει σοβαρής μορφή δυσλεξία, ενώ το 6% έχει περιορισμένα προβλήματα. Η δυσλεξία δεν εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο στα άτομα που πάσχουν. Μερικά άτομα παρουσιάζουν δυσκολίες με το διάβασμα και την ορθογραφία, ενώ σε άλλες περιπτώσεις τα άτομα δυσκολεύονται να χρησιμοποιούν ορθά τις λέξεις, να γράφουν ή να διαχωρίζουν το αριστερό από το δεξιό. Στις σοβαρότερες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν προβλήματα της συγκέντρωσης και του συντονισμού.
Σήμερα, μολονότι είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο, από πολλές νευρολογικές μελέτες πως η αιτία της δυσλεξίας οφείλεται σε νευρολογική διαταραχή, η ακριβής θέση των δυσλειτουργούντων κυκλώματων του εγκεφάλου δεν έχει ακόμα εντοπισθεί με ακρίβεια. Από πρόσφατες νευροφυσιολογικές και παθολο-ανατομικές μελέτες εγκεφάλων δυσλεξικών ανθρώπων καθώς και από πειραματικά δεδομένα ενισχύεται η πεποίθηση ότι η δυσλεξία οφείλεται σε φλοιώδη εγκεφαλική μικροδυσγενεσία συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου. Η φλοιώδης αυτή μικροδυσγενεσία είναι αποτέλεσμα διαταραχών στη μετανάστευση νευρικών κυττάρων που συμβαίνει κατά την διάρκεια των τελευταίων μηνών της εμβρυϊκής ζωής.
Αυτό που απασχολεί περισσότερο τους γονείς είναι πως μπορούν να καταλάβουν αν το παιδί τους πάσχει από δυσλεξία ή όχι. Τα συμπτώματα της δυσλεξίας μπορούν να αναγνωριστούν εύκολα από τους γονείς και από τον εκπαιδευτικό; Συνήθως το πρόβλημα της δυσλεξίας γίνεται αντιληπτό όταν το παιδί πάει στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Στις ελαφρές όμως περιπτώσεις της δυσλεξίας, μπορεί το παιδί να καλύπτει το πρόβλημα του. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, το πρόβλημα γίνεται φανερό, όταν το παιδί αρχίσει ν΄ασχολείται με μία ξένη γλώσσα.Πολλά από τα συμπτώματα της δυσλεξίας μπορούν να γίνουν αντιληπτά και σε παιδιά χωρίς μαθησιακές δυσκολίες. Στα παιδιά χωρίς μαθησιακές δυσκολίες τα συμπτώματα σταδιακά εξαφανίζονται. Στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες δυστυχώς τα συμπτώματα δεν φεύγουν χωρίς ειδική υποστήριξη.
Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα του συνδρόμου της δυσλεξίας είναι:- Δυσκολία στη ανάγνωση
- Δυσκολία στη γραφή
- Δυσκολία στη ορθογραφία
- Διάσπαση προσοχής
- Διαταραχή προσανατολισμού
- Προβλήματα οφθαλμοκίνησης
- Δυσχέρεια αντίληψης της αλληλουχίας
- Κάποια δευτεροπαθή ψυχολογικά προβλήματα.
Η δυσκολία στη ανάγνωση συνίσταται σε κοπιώδες, συλλαβιστό διάβασμα που γίνεται με μονότονη φωνή και αγνόηση της στίξης. Χαρακτηρίζεται από συντμήσεις, αναστροφές, παραλείψεις και αντικαταστάσεις λέξεων. Για παράδειγμα, το δυσλεξικό παιδί μπορεί να διαβάσει “πετράζι” αντί για “τραπέζι”, “μαύρος” αντί “σκοτεινός”, “διαβάτης” αντί “διαβάζεις” κλπ. Οι δυλεξικοί δεν κατανοούν το κείμενο που διαβάζουν και ποτέ δεν διαβάζουν για ευχαρίστηση. Η δυσκολία στη γραφή και ορθογραφία συνίσταται σε δυσανάγνωστο και αργό γράψιμο με ασυνέπεια γραφής της ίδιας λέξης στο κείμενο και αλλοπρόσαλλη ορθογραφία. Οι διαταραχές στον προσανατολισμό εκδηλώνονται κυρίως με δυσκολία στη διάκριση αριστερού και δεξιού. Επίσης, οι δυσλεξικοί δεν μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν τις διαδρομές σε έναν χάρτη.
Η δυσχέρεια αντίληψης της διαδοχής και αλληλουχίας εκδηλώνεται με δυσκολία στη επανάληψη αριθμών με κααθορισμένη σειρά. Για παράδειγμα, είναι πολύ δύσκολο για ένα δυσλεξικό παιδί να μάθει, να κατανοήσει και να μπορεί να πει με σειρά τις ημέρες της εβδομάδας, τους μήνες ή τους αριθμούς. Ακόμα, έχει παρατηρηθεί ότι ενώ οι κινήσεις των ματιών ενός φυσιολογικού αναγνώστη ακολουθούν συγκεκριμένη φορά από τα αριστερά προς τα δεξιά και έχουν σταθερό μέγεθος και διάρκεια,του δυσλεξικού αναγνώστη είναι ακανόνιστες, γρήγορες και παλινδρομούν στη προσπάθεια τους να διαβάσουν τις λέξεις. Τα δευτεροπαθή ψυχολογικά προβλήματα των δυσλεξικών περιλαμβάνουν υπερευαισθησία στη κριτική, εύκολη αποθάρρυνση, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση με αποτέλεσμα την αρνητική τοποθέτηση προς το σχολείο και την μάθηση.
Κάποια άλλα συμπτώματα της δυσλεξίας έχουν να κάνουν με την ακοή, την ισορροπία, την κίνηση καθώς και με τον χρόνο. Όσο αφορά την ακοή, στους δυσλεξικούς μερικοί ήχοι της γλώσσας αρθρώνονται με δυσκολία ή κάποιοι φθόγγοι ή συνδυασμοί προφέρονται λανθασμένα. Το δυσλεξικό άτομο ακούει λάθος ήχους ή τους ακούει πιο σιγανούς, πιο δυνατούς, μακρύτερους ή κοντινότερους από ό,τι είναι στη πραγματικότητα. Φαινομενικά το δυσλεξικό άτομο δεν ακούει ή δεν προσέχει αυτά που λέγονται. Την ώρα της ανάγνωσης έχει παρατηρηθεί πως τα δυσλεξικά άτομα αισθάνονται ζαλάδα ή ναυτία, ενώ έχουν παρατηρηθεί και συχνοί πονοκέφαλοι.
Επίσης στα δυσλεξικά άτομα έχει παρατηρηθεί υπερκινητικότητα, υποκινητικότητα, δυσκολία στην εκμάθηση των μαθηματικών εννοιών, υπερβολική ονειροπόληση, εύκολη απώλεια του ειρμού της σκέψης, δυσκολία τοποθέτησης κάποιων πραγμάτων στη σωστή σειρά, καθώς δυσκολία στο να ειπωθεί η σωστή ώρα ή να είναι χρονικά ακριβές. Τα συπττώματα της δυσλεξίας είναι πολλά και ποικίλα και διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Τόσο η δυσλεξία όσο και τα συμπτώματα της, αντιμετωπίζονται με ειδική αγωγή και με την ίδια επιτυχία σε όλες τις ηλικίες.
Η δυσλεξία δεν είναι αρρώστια, δεν είναι κάτι που πρέπει να τρομάζει τους γονείς ούτε και τα παιδιά. Τα δυσλεξικά άτομα δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να νοιώθουν μειονεκτικά απέναντι στους άλλους.. Η δυσλεξία μπορεί να υπάρχει σε ανθρώπους όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Οι δυσλεξικοί παρουσιάζουν από την μια ένα σύνολο δυσκολιών ενώ από την άλλη πιθανόν να έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρίσματα. Δεν είναι τυχαίο πως υπάρχουν παραδείγματα εξαιρετικά επιτυχημένων ανθρώπων και ιδιοφυών που ήταν δυσλεκτικοί όπως ο Αινστάιν, ο Τσώρτσιλ,ο Anthony Andrews (ηθοποιός), Marlon Brando (ηθοποιός), Αgatha Christie (συγγραφέας), Leonardo Da Vinci, Thomas Edison κ,α
Οι γονείς δυσλεξικών παιδιών στη χώρα μας για τυχόν απορίες ή περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την δυσλεξία,μπορούν να απευθυνθούν στη Ελληνική Εταιρεία Δυσλεξίας. Η Ελληνική Εταιρία Δυσλεξίας είναι η πρώτη οργάνωση με επίκεντρο τις μαθησιακές δυσκολίες που δραστηριοποιείται στο ελληνικό χώρο. Είναι μη κερδοσκοπική φιλανθρωπική οργάνωση, της οποίας τα μέλη εργάζονται εθελοντικά για τους σκοπούς της. Ιδρύθηκε τον Μαιο του 1984 από μια ομάδα γονέων που πλαισιώθηκαν από ειδικούς επιστήμονες, ψυχολόγους εκπαιδευτικούς και γιατρούς. Η ιστοσελίδα αυτής εταιρίας είναι www.dyslexia.gr.