Διαζύγιο και παιδιά
Γράφει: Μαίρη Κάντα
Η δημιουργία ενός γάμου μεταξύ δύο ανθρώπων είναι ό,τι ομορφότερο υπάρχει. Όλοι ονειρεύομαστε την στιγμή που θα φτάσουμε στα σκαλιά της εκκλησίας για να ενωθούμε με τα δεσμά του γάμου με τον/η αγαπημένο/η μας και να ορκιστούμε μεταξύ μας αιώνια αγάπη, σεβασμό και πίστη. Όσοι από εμάς δεν έχουμε παντρευτεί ακόμα, φανταζόμαστε την έγγαμη ζωή ως μία περίοδο ευτυχίας, χαράς, αγάπης. Όμως, δεν είναι πάντα όλα έτσι όπως τα φανταζόμαστε. Κάποιες φορές η έγγαμη ζωή παύει να είναι μία χαρούμενη περίοδο και έτσι επέρχεται το διαζύγιο.
Παρ' όλο που στις μέρες μας το διαζύγιο είναι κάτι συνηθισμένο και δεν αποτελεί πλέον κοινωνικό στίγμα, όπως παλιότερα, δεν παύει να είναι από τις πιο οδυνηρές εμπειρίες στη ζωή ενός ατόμου. Η διάλυση ενός γάμου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά μέσα στο γάμο. Μέσα στο οικογενειακό σύστημα, όπως κάθε πρόβλημα των παιδιών επηρεάζει την οικογένεια ώς σύνολο, έτσι και τα σημαντικά προβλήματα στη σχέση των γονιών επηρεάζουν και τα παιδιά. Ο χωρισμός των γονέων επηρεάζει τα παιδιά σε μεγάλο βαθμό και επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη ζωή του
Οι γονείς αποτελούν σημαντικά πρότυπα για την ζωή των παιδιών τους, και αυτά που λένε και κάνουν τα επηρεάζουν βαθύτατα. Όταν οι γονείς αποφασίσουν από κοινού να πάρουν διαζύγιο θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα το πώς θα το ανακοινώσουν στα παιδιά, καθώς ο τρόπος με τον οποίον θα μιλήσουν στα παιδιά για το χωρισμό παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς εκείνα θα αντιδράσουν. Στο σημερινό κείμενο θα αναφερθούμε στο πώς αντιλαμβάνεται ένα παιδί το διαζύγιο των γονιών του καθώς και στη ψυχολογία του παιδιού. Επίσης, μέσα από το αυτό το κείμενο θα δοθούν κάποιες απλές συμβουλές για το πώς θα ανακοινωθεί από την πλευρά των γονιών το διαζύγιο αλλά και το πώς θα χειριστούν οι γονείς τις αντιδράσεις του παιδιού.
Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες των χωρισμένων γονιών είναι το κατά πόσο και για πόσο χρονικό διάστημα το διαζύγιο θα επηρεάσει τα παιδιά τους. Το διαζύγιο είναι μία δύσκολη συναισθηματική εμπειρία για όλη την οικογένεια και ο αντίκτυπός του είναι διαφορετικός στα παιδιά διαφορετικών ηλικιών και στους γονείς. Χρειάζονται πολύ λεπτοί χειρισμοί στη ανακοίνωση του χωρισμού, όπου τα συμφέροντα των παιδιών θα έχουν προτεραιότητα.
Όταν οι δύο γονείς αποφασίσουν να χωρίσουν οριστικά, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να κάνουν είναι να συζητήσουν μεταξύ τους και να επεξεργαστούν τι θα πουν στα παιδιά τους. Όταν φτάσει η στιγμή που θα αποφασίσουν να το κοινοποιήσουν στα παιδιά, θα πρέπει να είναι και οι δύο παρόντες και να προετοιμαστούν για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν. Το σημαντικό είναι να προσπαθήσουν να παραμείνουν ήρεμοι και προσηλωμένοι όποιες και αν είναι οι αντιδράσεις των παιδιών. Ο στόχος είναι να περάσει το μήνυμα στα παιδιά ότι μπορούν οι γονείς τους να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης και ότι είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις δυσκολίες.Είναι ωφέλιμο και οι δύο γονείς να καθησυχάσουν τα παιδιά με την στάση τους γιατί ακόμα και αν αυτά νιώσουν τρομερό σοκ από αυτά που ακούνε, από την άλλη τα βοηθάει το να βλέπουν τους γονείς τους να διατηρούν την ψυχραιμία τους. Το μόνο που χρειάζονται τα παιδιά είναι η στήριξη των γονιών για να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες της ζωής τους και να αποδεχτούν το χωρισμό και την διάλυση της οικογένειας.
Ένα από τα πιο συχνά ερωτήματα των γονιών που αποφασίζουν να χωρίσουν, είναι το τι θα πούν στα παιδιά. Καταρχάς, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, οι γονείς πριν πουν οτιδήποτε, είναι απαραίτητο να φερθούν με ευθύτητα και ειλικρίνεια λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία των παιδιών τους. Θα πρέπει να τα απενεχοποιήσουν και να τα διαβεβαιώσουν ότι το διαζύγιο δεν είναι αποτέλεσμα της δικής τους συμπεριφοράς, αλλά και ότι δεν υπάρχει τίποτα να κάνουν για να εμποδίσουν αυτό το χωρισμό. Να τους εξηγήσουν ότι δεν αγαπιούνται μεταξύ τους ως σύζυγοι, αλλά ότι πάντα θα αγαπάνε τα παιδιά τους. Επιπλέον, μπορούν να τους πουν ότι μπορεί οι γονείς να παίρνουν διαζύγιο ο ένας από τον άλλο, αλλά ποτέ από τα παιδιά τους.
Θα πρέπει να φροντίσουν να είναι σταθεροί και να τους τονίσουν ότι η απόφαση που πήραν δεν πρόκειται να αλλάξει και ότι δεν πρόκειται να τα ξαναβρούν μεταξύ τους ως σύζυγοι. Ίσως να υποφέρουν τα παιδιά στο άκουσμα αυτού, αλλά έτσι θα μπορέσουν πιο εύκολα να το επεξεργαστούν αν είναι τελεσίδικο, γιατί αλλιώς δεν θα πάψουν να έχουν φαντασιώσεις επανασύνδεσης για το μέλλον. Το άγνωστο τρομάζει πολύ περισσότερο τα παιδιά από το οικείο, όσο δυσάρεστο και αν είναι αυτό.
Από την άλλη, οι γονείς χρειάζεται να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για τις αλλαγές που θα ακολουθήσουν αλλά να δώσουν περισσότερο έμφαση σε αυτά που θα παραμείνουν ίδια, στην καθημερινή ρουτίνα των παιδιών (πχ, ότι θα πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο, ότι θα συνεχίσουν το κολυμβητήριο κ.α). Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουν τα παιδιά τους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Να τα ακούσουν προσεκτικά, να απαντήσουν με ειλικρίνεια σε κάθε τους απορία και να τα αφήσουν να ξεσπάσουν και να κλάψουν. Θα πρέπει μόνα τους να προσαρμοστούν στη διαδικασία του χωρισμού. Επίσης οι γονείς θα πρέπει να ενημερώσουν και άλλα σημαντικά πρόσωπα, όπως δασκάλους, συγγενείς, για το διαζύγιο.
Οι αντιδράσεις των παιδιών εξαρτώνται από το αναπτυξιακό τους επίπεδο, την ηλικία, την προσωπικότητα, αλλά και την θέση που κατέχει στη σειρά των αδερφών (πρωτότοκος, δευτερότοκος, μοναχοπαίδι) .Πιο αναλυτικά, τα μωρά ή τα νήπια καταλαβαίνουν ότι κάτι έχει αλλάξει και συνήθως αντιδρούν με το σώμα τους (πχ εμφανίζουν διαταραχές στο φαγητό ή στο ύπνο) καθώς και με μεταβολές στη διάθεση. Διαισθάνονται την ένταση και την ανησυχία των γονέων και πολλές φορές παρουσιάζουν άγχος αποχωρισμού και προσκόλληση στους γονείς. Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν ο γονέας που έχει την κηδεμονία χρειάζεται να δουλεύει πολλές ώρες και χάνει την επαφή του με το μωρό ή το νήπιο. Για να έχουν καλή προσαρμογή τα παιδιά σε αυτό το στάδιο, το πιο σημαντικό είναι να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η φυσιολογική τους ζωή, η καθημερινότητά τους,
Επιπλέον είναι σημαντικό να τα επισκέπτεται ο απών γονέας σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να μη καταλήξει ένας άγνωστος στα μάτια του βρέφους. Για να μπορέσουν να πληροφορήσουν τα νήπια σχετικά με το διαζύγιο και να γίνει αυτό κατανοητό οι γονείς μπορεί να χρησιμοποιήσουν κούκλες καθώς μέσα από το παιχνίδι μπορούν να του περάσουν μηνύματα με πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας τρομάζουν όταν ακούνε ότι οι γονείς τους θέλουν να χωρίσουν. Έρχεται στο προσκήνιο ο φόβος της εγκατάλειψης με την μορφή του άγχους και για αυτό προσκολλώνται στον ένα ή στον άλλον γονέα. Θεωρούν (λανθασμένα) ότι με κάποιο τρόπο συνέβαλαν στο διαζύγιο των γονιών τους και νοιώθουν πολλές ενοχές για αυτό. Επιπλέον έχουν πολύ συχνά εφιάλτες δυσκολεύονται να αποδεχτούν την κατάσταση, ενώ καλλιεργούν έντονες φαντασιώσεις συμφιλίωσης μεταξύ των γονιών. Άλλη αντίδραση μπορεί να είναι η παλινδρόμηση, δηλαδή συμπεριφορά που συναντάται σε μικρότερες ηλικίες όπως ενούρηση, πιπίλισμα αντίχειρα κλπ.
Στη σχολική ηλικία τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη επίγνωση για το τι σημαίνει διαζύγιο. Παρόλα αυτά μπορεί να έχουν φαντασιώσεις εγκατάλειψης αλλά και απόσυρσης της αγάπης κυρίως από το απόντα γονέα. Πολύ συχνά υπάρχει ξαφνική πτώση της σχολικής επίδοσης η οποία μπορεί να κρατήσει καθ΄όλη την διάρκεια της σχολικής χρονιάς που κρατάει το διαζύγιο. Μία πολύ συχνή αντίδραση σε αυτές τις ηλικίες είναι ο θυμός απέναντι στον γονέα με τον οποίο ζει το παιδί,ενώ παράλληλα υπάρχει εξιδανίκευση απέναντι στον απόντα γονέα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο γονέας με τον οποίο ζει το παιδί αναλαμβάνει όλη τη “άχαρη” δουλειά που φέρνει μαζί της η καθημερινότητα (κανόνες, απαγορεύσεις, όρια), ενώ ο άλλος γονέας παρουσιάζεται συνήθως ως ο “Άι-Βασίλης του Σαββατοκύριακου”. Δηλαδή προσπαθεί να μη χαλάσει το χατίρι του παιδιού καθώς έχει πολλές ενοχές που ειναι μακριά του.
Στη εφηβεία, όπου τα παιδιά μεταβαίνουν σε ένα άλλο αναπτυξιακό στάδιο και κάνουν την επανάστασή τους, το διαζύγιο μπορεί να τα αποδιοργανώσει. Πολλές φορές αντιδρούν με κατάθλιψη, απόσυρση και με κλείσιμο στον εαυτό τους. Αυτό δεν είναι πάντα φανερό: μπορεί δηλαδή να συγκαλύπτουν τον πόνο τους μέσα από διάφορες δραστηριότητες ώστε να μη σκέφτονται, ή ακόμη να παρουσιάζουν φαινομενική αδιαφορία (ενώ υποβόσκει θυμός) για τα πράγματα γύρω τους. Το καλό είναι ότι σε αυτό το στάδιο η επένδυση σε φίλους είναι σύνηθες φαινόμενο, οπότε βοηθάει τους εφήβους να εξωτερικεύσουν την εσωτερική τους αναταραχή σε αυτούς εφόσον το επιθυμούν. Από την άλλη, ένα διαζύγιο κατά τη διάρκεια της εφηβείας μπορεί να δυσκολέψει τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο, ή να οδηγήσει σε παρεκκλίνουσα συμπεριφορά.
Μια διαφορετική αντίδραση αφορά σε υπερωριμότητα που δείχνουν οι έφηβοι με το να αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες από όσες πρέπει και αντέχουν. Είναι καλό οι γονείς να τους ενθαρρύνουν να περάσουν περισσότερο χρόνο με κάποιο αγαπημένο συγγενή, μέντορα ή φίλο, για να μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τα συναισθήματά τους. Επιπροσθέτως, είναι σημαντικό να εξακολουθούν οι γονείς να βάζουν στους εφήβους τα ίδια όρια και να επιμένουν στην εφαρμογή κανόνων γιατί οι έφηβοι σε περιόδους κρίσεως έχουν ανάγκη από περισσότερη συγκρότηση και όχι από ελαστικά όρια.
Όλες οι αντιδράσεις των παιδιών παύουν να υπάρχουν μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Ωστόσο σε ορισμένες περιπτώσεις, το παιδί δεν μπορεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και τότε χρειάζεται την βοήθεια από κάποιο ειδικό. Το παιδί χρειάζεται βοήθεια από κάποιο ειδικό όταν:- Η απόδοσή του στο σχολείο είναι ασυνήθιστα χαμηλή για περισσότερο από 6 μήνες
- Συμπεριφέρεται παράξενα στους φίλους του. Δηλαδή είτε προσκολλάται υπερβολικά πάνω τους, είτε απομονώνεται, είτε φέρεται επιθετικά χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο.
- Παρουσιαζει εκρήξεις οργής.
- Φαίνεται δυστυχισμένο όταν έχει περάσει κάποιο χρονικό διάστημα
- Όταν υπάρχει επαναλαμβανόμενη προβληματική συμπεριφορά όπως απουσίες και προβλήματα στο σχολείο, κλοπές, ψέμματα, χρήση ουσιών, αυτοτραυματισμοί, απειλές αυτοκτονίας κλπ..
Τελειώνοντας, θα ήθελα να τονίσω πως το διαζύγιο είναι μία δύσκολη περίοδος για όλους τουλάχιστον στη αρχή. Εάν όμως υπάρχει καλή συνεργασία μεταξύ των γονέων είναι ίσως λιγότερο επιβλαβές για την ψυχική υγεία ενός παιδιού από την συνέχιση μιας συνύπαρξης που έχει συνεχή και σοβαρά προβλήματα στα οποία εκτίθενται τα παιδιά. Επίσης, ας μη ξεχνάμε πως ένα “καλό” διαζύγιο μεταξύ ισορροπημένων γονέων είναι πολύ προτιμότερο για τα παιδιά από ένα “κακό” γάμο μεταξύ δυστυχισμένων γονέων.