Επιθεώρηση: Από την γέννησή της μέχρι σήμερα

2015-02-19 14:09

Γράφει: Μαίρη Κάντα

 

Επιθεώρηση ονομάζεται ένα είδος θεατρικής τέχνης που δημιουργήθηκε στη Ελλάδα το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα. Τα χαρακτηριστικά αυτού του είδους είναι οι εναλλαγές πράξεων δηλαδή οι αλλεπάλληλες σκηνές μουσικής, τραγουδιού, χορού, διαλόγων. Ο κωμικός λόγος, ο αναχρονισμός, η αμφισβήτηση της πολιτικής και κοινωνικής επικαιρότητας και η σάτιρα κυριαρχούν στη επιθεώρηση.

Η επιθεώρηση ως θεατρικό είδος εμφανίστηκε, όταν το κωμειδύλλιο έδειξε σημάδια κόπωσης. Το κωμειδύλλιο, μία μουσική κωμωδία με ηθογραφικό περιεχόμενο, γεννήθηκε περίπου στα 1888 και δημιουργήθηκε μετά από μίμηση ανάλογων ευρωπαϊκών ειδών. Κάθε έργο περιείχε είκοσι ή και περισσότερα τραγούδια  ανάλογα με την έκτασή του. Αυτά τα τραγούδια γράφονταν πάνω στα γαλλικά και στα ιταλικά πρότυπα ενώ πολλές φορές οι μουσικοί ξεσήκωναν αυτούσιες τις πιο δημοφιλείς μελωδίες του ευρωπαϊκού λυρικού θεάτρου. Οι «Μυλωνάδες» με τον θίασο του Αρνιωτάκη, μία διασκευασμένη παλιότερη ιταλική κωμωδία με προσθήκες τραγουδιών ήταν η πρώτη παράσταση κωμειδυλλίου.

Η επιτυχία του κωμειδυλλίου δεν κράτησε πολλά χρόνια. Όταν πέρασε ο πρώτος ενθουσιασμός του κοινού για αυτό το θεατρικό είδος, περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1890, έκανε την εμφάνιση της η επιθεώρηση. Η βασική διαφορά ανάμεσα στο κωμειδύλλιο και στη επιθεώρηση είναι πως  το κωμειδύλλιο είναι έργο με αρχή, μέση και τέλος ενώ η επιθεώρηση ένα σπονδυλωτό θέαμα με αυτόνομα  θεατρικά σκετς.

Το 1894, ο ιταλικός θίασος «Γκονζάλες» έπαιξε στο αθηναϊκό κοινό τη παράσταση «Γκραν Βία». Η συγκεκριμένη παράσταση ενθουσίασε τόσο πολύ τους θεατές που πολλοί συγγραφείς προσπάθησαν να γράψουν την πρώτη ελληνική «Γκραν Βία». Η πρώτη αθηναϊκή επιθεώρηση ήταν το έργο «Λίγο απ΄ όλα» που έγραψε ο γραμματέας του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» Μίκιος Λάμπρος. Η παράσταση σε στίχους Λάμπρου Αστέρη και μουσική Ι. Καίσαρη ανέβηκε στις 30 Αυγούστου του 1894 στο θέατρο «Παράδεισος» από τον θίασο Δημητρίου Κοτοπούλη.

Οι μουσικοί στα πρώτα βήματα της επιθεώρησης ξεσήκωναν ατόφιες τις μελωδίες από ευρωπαϊκές οπερέτες και προσάρμοζαν επάνω τους ελληνικούς στίχους. Η αντιγραφή αυτή ήταν λόγος διαφήμισης της κάθε παράστασης. Ελάχιστοι μουσικοί διασκεύαζαν ελαφρώς μία μελωδία ενώ οι περισσότεροι την διατηρούσαν στην αρχική της μορφή. Ανάμεσά σε αυτούς ήταν και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ο οποίος πίστευε πως η διασκευή αλλοίωνε τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα της μουσικής.

Η επιθεώρηση άκμαζε από το 1907 μέχρι το 1922. Μία από τις κορυφαίες στιγμές της Αθηναϊκής Επιθεώρησης αποτελούν τα «Πολεμικά Παναθήναια». Γράφτηκαν την άνοιξη του 1913, κατά την διάρκεια του Α’ Βαλκανικού πολέμου. Συγγραφείς των «Πολεμικών Παναθήναιων» ήταν ο Μπάμπης Άννινος, ο Γεώργιος Τσοκόπουλος και ο Πολύβιος Δημητρακόπουλος. Ο θίασος της Μαρίκας Κοτοπούλη παρουσίασε αυτή την παράσταση στο αθηναϊκό κοινό, στο θέατρο «Νέα Σκηνή». Το χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της επιθεώρησης ήταν πως στο ρόλο του κομπέρ εμφανίστηκε για πρώτη φορά το ζακυνθινό ζευγάρι Τζανέτος και Διαμαντίνα που ενσάρκωναν ο Αλέκος Γονίδης και η Σαπφώ Αλκαίου.

Στη Αθήνα το 1928 υπήρξαν δεκαοκτώ επιθεωρήσεις. Μερικές από αυτές ήταν οι: «Κονφετί», «Σερπαντίνα», «Άψε-σβήσε», «Πεταλούδα», «Φλόγες», «Καζαμίας», «Η Μεταξουργιώτισσα», «Ρουκέττα», «Ο Γύρος του Θησείου», «Σαν Φασόν», «Φρου-φρου», «Ανάμεικτη», «Βαβυλωνία», «Νυχτερίδα», «Αθηναϊκή τρέλα». Το 1930 η ακμή της επιθεώρησης συνεχίστηκε με 30 επιθεωρησιακά θέματα στη Αθήνα και τα προάστια. Ενδεικτικά, κάποιες παραστάσεις ήταν οι εξής: «Λοβιτούρα», «Στο Ζέπελιν», «Σας γνωρίσαμε», «Έξω όλα», «Φαληράκι», «Και μη χειρότερα», «Αθάνατη Αθήνα», «Και όμως».

Η υπερπληθώρα των επιθεωρήσεων συνεχίστηκε για μερικά χρόνια και μετά ο αριθμός των παραστάσεων ισορρόπησε σε φυσιολογικά επίπεδα. Το 1934 υπήρξαν είκοσι τέσσερις επιθεωρήσεις και το 1935, είκοσι δύο. Η δικτατορία το 1936 έβαλε φρένο στη ελευθεροστομία και έτσι ελαττώθηκαν τα νούμερα. Με την κήρυξη του πολέμου, η επιθεώρηση σημείωσε νέα εκτίναξη. Οι επιθεωρησιογράφοι σατίριζαν τον Ιταλό δικτάτορα και τον στρατό του και οι καλλιτέχνες έδιναν την δική τους μάχη απέναντι στο εχθρό. Τα περισσότερα θέατρα κατέβαζαν τα έργα που έπαιζαν και ανέβαζαν επιθεωρήσεις.

Τον Οκτώβριο του 1940 με την έναρξη του ελληνοιταλικού πολέμου, θεατρικοί συγγραφείς, τραγουδιστές και ηθοποιοί, περνούσαν πολιτικά μηνύματα, πρόβαλλαν τις νίκες και διακωμωδούσαν τους αντιπάλους με σκοπό την εμψύχωση και την παρηγοριά του κοινού. Χαρακτηριστικοί είναι και οι τίτλοι των επιθεωρήσεων, όπως «Πολεμικές Καντρίλιες», «Αθήνα-Ρώμη και φεύγουμε», «κορόιδο Μουσολίνι» κ.α.

Στο θέατρο «Κεντρικό» ανέβηκε η πολεμική σατυρική επιθεώρηση «Πολεμικές Καντρίλιες» των Γιαλαμά-Οικονομίδη-Θίσβιου. Στη συνέχεια ανέβηκε η επιθεώρηση «Νοκ Άουτ». Τα «Πρωτοβρόχια» των Α. Σακελλάριου και Δ. Ευαγγελίδη ανέβηκαν στο θέατρο «Μουσούρη» με τον θίασο της Μιράντας-Κ. Μουσούρη.  Έπαιξαν οι: Ορέστης Μακρής, Κυριάκος Μαυρέας, Κώστας Δούκας, Μαρίκα Κρεββατά, Περικλής Χριστοφορίδης κ.α.

Στη παράσταση «Μπέλλα Γκρέτσια», μία καθαρά πολεμική επιθεώρηση, του Μίμη Τραϊφόρου η Σοφία Βέμπο τραγούδησε το «Παιδιά της Ελλάδος παιδιά» μαζί με άλλα αντί-ιταλικά τραγούδια.  Η φήμη που απέκτησε ήταν τόσο μεγάλη που όταν ο κατακτητής κατέλαβε την πόλη της απαγόρευσε να τραγουδά. Η Σοφία Βέμπο από φόβο μη συλληφθεί διέφυγε στην Μέση Ανατολή συνεχίζοντας να τραγουδά στα ελληνικά στρατόπεδα αλλά και σε συναυλίες.

Στη κατοχή η επιθεώρηση επιβίωνε συμβατικά με την μορφή  βαριετέ. Μετά την κατοχή και τα Δεκεμβριανά η αθηναϊκή επιθεώρηση πήρε τα πάνω της μέσα στον Εμφύλιο. Οι περισσότεροι συγγραφείς της επιθεώρησης ήταν δημοσιογράφοι, γι΄αυτό και τα νούμερα ήταν επίκαιρα. Μερικοί από τους επιθεωρησιογράφους της περιόδου 1947-1967 ήταν οι: Ασημακόπουλος, Γιαλαμάς, Ευαγγελίδης, Παπαδούκας, Θίσβιος, Πρετεντέρης, Βασιλειάδης, Σακελλάριος, Γιαννακόπουλος κ.α. Η επιθεώρηση τα χρόνια του Εμφύλιου (1947-1949) σιώπησε. Μέχρι το 1953, τα θέματα των νούμερων ήταν η ακρίβεια, ο νεοπλουτισμός, το σκάνδαλο με τα ρολόγια και οι πολιτικές μετατοπίσεις του Γ. Παπανδρέου.

Το 1973, η επιθεώρηση «Και συ χτενίζεσαι» σε κείμενα Μποστ, Μουρσελά, Ν. Σιδερίδη και Σκούρτη παρουσιάστηκε στο Άλσος Παγκρατίου με τους: Άννα Παναγιωτοπούλου, Μίμη Χρυσομάλλη, Νένα Μεντή και Σταμάτη Φασουλή. Επίσης, ο Καμπανέλλης με το «Μεγάλο μας τσίρκο» εισήγαγε την έννοια της ιστορικής επιθεώρησης.

Τέλος, το ΄80 και το ΄90 στα επιθεωρησιακά νούμερα υπάρχουν οι βωμολοχίες και σεξισμός με κάποιες εξαιρέσεις, καθώς η τηλεόραση ασκεί μεγάλη επιρροή. Μετά το 1990 οι Ρέππας-Παπαθανασίου και άλλοι συγγραφείς, συνεχίζουν το είδος της επιθεώρησης.